Το Χωριό των Αγαλμάτων

Κρυμμένο στην καταπράσινη φύση της ορεινής Τριφυλλίας, στους πρόποδες του όρους Αϊ-Λιά, βρίσκεται ένα μικρό πετρόχτιστο χωριό που όμοιό του δεν υπάρχει στην Ελλάδα: είναι το Σιδηρόκαστρο ή αλλιώς Χωριό των Αγαλμάτων. Οι 150 κάτοικοί του έχουν το προνόμιο να ζουν σε μια υπαίθρια γλυπτοθήκη, καθώς πολυάριθμα αγάλματα στολίζουν την είσοδο του χωριού, την πλατεία, τα δρομάκια και τα σκαλιά του. Εκπληκτοι οι επισκέπτες διαπιστώνουν ότι στο Σιδηρόκαστρο ανά σχεδόν δέκα ανθρώπους αντιστοιχεί ένα έργο τέχνης.

Είναι όλα τους δημιουργήματα του διεθνώς καταξιωμένου γλύπτη Κώστα Γεωργακά, ο οποίος το 1991 αποφάσισε να κληροδοτήσει στη γενέτειρά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του. Γλυπτά του κοσμούν δημόσιους χώρους σε αρκετές χώρες του κόσμου, όπως τα πέντε αγάλματα του Ιπποκράτη που έχουν τοποθετηθεί σε Ιατρικές Σχολές των ΗΠΑ από τη δεκαετία του '70, ο έφιππος ανδριάντας του Σελασιέ ύψους 35 μέτρων από όνυχα που έχει στηθεί στη Μοσάουα της Ερυθραίας, τα γλυπτά αετώματα του ναού της Αγίας Τριάδας στην Αντίς Αμπέμπα της Αιθιοπίας και αλλού. Στην Ελλάδα από τα γνωστότερα αγάλματά του είναι η προτομή του Θόδωρου Κολοκοτρώνη στο πάρκο απέναντι από το Δημαρχείο Χολαργού, από το 1981.

«Είχα επισκεφθεί τον Κώστα Γεωργακά στο εργαστήριό του στο Χολαργό τη δεκαετία του '80 με σκοπό να του πω ότι αναγνωρίζω το μεγάλο του έργο όχι μόνο ως πατριώτης αλλά πλέον και με την ιδιότητά μου ως κοινοτάρχης. Εκεί του είπα με επισημότητα πως το χωριό είναι ανοιχτό για τον ίδιο με κάθε τρόπο. Συγκινήθηκε, έβαλε τα κλάματα και μου είπε: «Θα αποκαταστήσω τα παιδιά μου στο χωριό. Μπορώ;». 

Ο Γεωργακάς δεν είχε παιδιά και με την κουβέντα αυτή εννοούσε τα αγάλματα που βρίσκονταν στο εργαστήριό του. «Φυσικά» του απάντησα, «όπου θέλεις, όπως θέλεις, οι καλύτερες θέσεις του χωριού είναι στη διάθεσή σου». Τα σημεία όπου τοποθετήθηκαν τα αγάλματα τα επέλεξε ο ίδιος και ο ίδιος επιμελήθηκε και την τοποθέτησή τους. Οταν τελείωσε αυτήν τη δουλειά, κάθησε στο πάνω σκαλί της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, εκεί από όπου φαίνονται όλα τα γλυπτά, και έκλαιγε. Του λέω «κύριε Κώστα, τι κάνεις; τι συμβαίνει;». «Τίποτα», μου είπε. «Ικανοποιήθηκα»», διηγείται στα «ΝΕΑ» ο Θανάσης Κυριαζής, ο οποίος διετέλεσε πρόεδρος της κοινότητας Σιδηροκάστρου από το 1986 και για δώδεκα συνεχόμενα χρόνια. Ετσι σε μια σταλιά γης βρέθηκε τόση τέχνη μαζεμένη.

«Αυτά τα αγάλματα ήταν να τα πάρει ο Χολαργός. Εκεί κατοικούσε και είχε δεσμούς με τον δήμο. Το τελευταίο που τοποθετήθηκε ήταν στο Σιδηρόκαστρο ήταν ο Αγρότης ύψους 2,5 μέτρων με τα στάχυα και το σακούλι, ένα έργο που το είχε υποσχεθεί στο Δήμο Κυπαρισσίας αλλά τελικά το έβαλε στην κεντρική μας πλατεία».

Η ζωή ενός μεγάλου γλύπτη. Ο Κώστας Γεωργακάς, γεννημένος το 1904 στο Σιδηρόκαστρο, πέμπτο παιδί μιας φτωχής οικογένειας, χάνει τον πατέρα του και τις τρεις αδελφές του από την ισπανική γρίπη του 1918. Για να επιβιώσει ζωγραφίζει, φτιάχνει προτομές ηρώων από σαπούνι και φιλοτεχνεί αντικείμενα τα οποία πουλά στην περιοχή της Κυπαρισσίας. Σπουδάζει στη Σχολή Καλών Τεχνών και συνεχίζει τις σπουδές του στο Παρίσι. Υστερα από χρόνια επιστρέφει στην Αθήνα, παίρνει μέρος στην Εθνική Αντίσταση αλλά το 1946 αναγκάζεται να φύγει από την Ελλάδα διωκόμενος για τα πολιτικά του φρονήματα. Θα πάει στην Αιθιοπία, όπου το ταλέντο του θα αναγνωριστεί ευρέως και θα αφήσει πολλά έργα. Θα επιστρέψει το 1960.

Ταξίδι στον χρόνο. Οποιος περπατά στο Σιδηρόκαστρο περιδιαβαίνει στην ιστορία παρέα με τα αγάλματα του Γεωργακά. Παρέα με τη Φρύνη ενώπιον των δικαστών, με τον Εφηβο αφιερωμένο στο γλύπτη Ροντέν, τον Δισκοβόλο, τον εαυτό του ως αναπαυόμενο καλλιτέχνη, τον έφιππο Κολοκοτρώνη - το άγαλμα με το οποίο είχε λάβει το δεύτερο βραβείο στο διαγωνισμό του Δήμου Τρίπολης για τον στολισμό της Πλατείας Αρεως -, τον Καραϊσκάκη, τον Αγρότη, ένα μεγάλο μπρούντζινο άγαλμα, φόρος τιμή στους βασανισμένους εργάτες της γης, τον σιδηροκαστρίτη δάσκαλο Γιώργο Σταθόπουλο και τον συγχωριανό του συγγραφέα Παναγιώτη Κωνσταντινίδη, τον Ορφέα, την Αρτεμη, τον Αγνωστο Στρατιώτη - μια σύνθεση προς τιμήν όλων όσων αγωνίστηκαν για την πατρίδα - και την προτομή του διακεκριμένου δρομέα, πρωταθλητή και επί τρεις δεκαετίες προπονητή σε αγώνες αντοχής Σπήλιου Ζαχαρόπουλου.

Ο Ζαχαρόπουλος. Είναι ο μοναδικός επιζών η μορφή του οποίου έχει φιλοτεχνηθεί σε άγαλμα από τον Γεωργακά και κοσμεί το χωριό. Και ίσως ο μοναδικός που έγινε άγαλμα εν ζωή στην  Ελλάδα. Η απόφαση ελήφθη μετά την ξέφρενη κούρσα του Ζαχαρόπουλου τον Μάρτιο του 1972 στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας, εκεί όπου ως νεαρός αθλητής χάρισε στην Ελλάδα το αργυρό μετάλλιο στα 1.500 μέτρα πετυχαίνοντας μια απροσδόκητη νίκη. Είναι κι εκείνος γεννημένος και μεγαλωμένος στο Σιδηρόκαστρο. «Οταν πέτυχα την πανευρωπαϊκή νίκη το '72 στην Γκρενόμπλ, ο σύλλογος των συμπατριωτών μου αποφάσισε και ανέθεσε στον γλύπτη Κώστα Γεωργακά να φτιάξει ένα άγαλμά μου», λέει ο Ζαχαρόπουλος στα «ΝΕΑ». «Κι εκείνος έφτιαξε την προτομή του αθλητή την ώρα της νίκης η οποία τοποθετήθηκε έξω από την πατρική μου οικία. Τα περισσότερα αγάλματα τοποθετήθηκαν στο χωριό πολύ αργότερα, πριν το θάνατο του γλύπτη, το δικό μου δημιουργήθηκε το '73-'74. Είναι μεγάλη τιμή για μένα», προσθέτει.

Ετοιμάζουν και μουσείο. Φέτος συμπληρώνονται δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του Γεωργακά και οι συγχωριανοί του τίμησαν την μνήμη του σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το καλοκαίρι στο Σιδηρόκαστρο. «Σε αυτήν την φάση έχουμε συστήσει έναν σύλλογο λαογραφίας στο χωριό και ετοιμάζουμε ένα μουσείο το οποίο αναμένεται να εγκαινιαστεί το καλοκαίρι του 2018», λέει ο  Κυριαζής. «Σε αυτό το μουσείο θα υπάρχει ειδική γωνιά για τον Κώστα Γεωργακά. Αλλωστε όλο και περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να μαθαίνουν για το Χωριό των Αγαλμάτων και μας αναζητούν. Εκεί θα τοποθετήσουμε και τρεις κεφαλές που είχε φτιάξει ο ίδιος από ξύλο. Γιατί είχε ξεκινήσει να δουλεύει με ξύλο. Και δημιουργούσε μέχρι σε μεγάλη ηλικία. Τον θυμάμαι να σκαλίζει με τα εργαλειάκια του, όταν τον συνάντησα και ήταν μεγάλος», λέει. Συνολικά υπολογίζεται ότι υπάρχουν περισσότερα από 100 αγάλματα του καλλιτέχνη.

Η ιστορία και τα αξιοθέατα
Το κάστρο και ο «ασφένδαμος του Κολοκοτρώνη»

Η ιστορία του Σιδηροκάστρου {ARXS}φτάνει πολύ πίσω στους αιώνες, με την αρχή του να τοποθετείται στο Μεσαίωνα, τότε που ο Γοδεφρείδος Βιλλαρδουίνος έχτισε το απόρθητο κάστρο του στην περιοχή. Μέσα στο κάστρο σχηματίστηκε οικισμός ενώ πηγές υποστηρίζουν ότι προϋπήρχε ισχυρό φρούριο από τη βυζαντινή περίοδο. Το 1450 ο Τουραχάν Μπέης προσπάθησε ανεπιτυχώς να καταλάβει το χωριό ενώ δεκατρία χρόνια αργότερα οι Τούρκοι επέστρεψαν και το κατέστρεψαν ολοσχερώς, με αποτέλεσμα σήμερα να μην υπάρχουν καθόλου απομεινάρια από την εποχή εκείνη. Κατά την διάρκεια της Επανάστασης έδρασαν αρκετές ομάδες αρματολών και κλεφτών, το χωριό είχε και αρκετά μέλη της Φιλικής Εταιρίας όπως ο Αλέξης Αλεξάκης που διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του για τις ανάγκες του Αγώνα. Διατηρητέο μνημείο της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς έχει ανακηρυχθεί ο «ασφένδαμος του Κολοκτρώνη», στον ίσκιο του οποίου, σύμφωνα με την παράδοση, «ξεπέζεψε, ξαπόστασε και λημέριασε» ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τα παλικάρια του το 1806. Το χωριό διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στην Εθνική Αντίσταση. Από το Σιδηρόκαστρο καταγόταν ο γνωστός ελασίτης της Μεσσηνίας Δημήτρης Κυριαζής ή Αστραπόγιαννος με πρωτοβουλία του οποίου λειτούργησε το 2016 Μουσείο Εθνικής Αντίστασης στο χωριό. Ενα από τα αξιοθέατα του Σιδηροκάστρου είναι και το ελαιόδεντρο στη θέση Καρούγκαινα, η ηλικία του υπολογίζεται σε μεγαλύτερη από 3.000 χρόνια. Ο κορμός του έχει περίμετρο 7.4 μέτρα!
http://www.tanea.gr/news/greece/article/5497455/to-xwrio-twn-agalmatwn/#1